Drugs en illegale middelen

Edibles zijn voedingsmiddelen waarin cannabinoïden zijn verwerkt, die zowel een natuurlijke (THC) als semi-synthetische (bv. THC-P en HHC) oorsprong kunnen hebben. Naast zelfgebakken cake ("spacecake"), worden edibles vaak aangeboden in de vorm van snoepgoed of chocolade. De verpakking van dit soort producten ziet er vaak aantrekkelijk uit en is nauwelijks te onderscheiden van regulier (cannabis-vrij) snoepgoed. Hierdoor neemt de kans op accidentele blootstellingen toe, vooral bij kinderen [Wong en Baum, 2019]. Bij ruim een kwart van de meldingen aan het NVIC ging het om dit soort “ongelukjes” en waren vaak jonge kinderen (<12 jaar) betrokken. Symptomen die kunnen ontstaan bij inname van edibles zijn onder andere hartkloppingen, een verhoogde hartslag (tachycardie), maag-darmklachten, angst en slaperigheid. Bij eenderde van de patiënten werden de symptomen als matig tot ernstig ingeschat, en was observatie en/of behandeling in het ziekenhuis vaak noodzakelijk [Thielman et al., 2025].

Naast edibles wordt het NVIC steeds vaker geraadpleegd over vergiftigingen met cannabinoïden-bevattende vapes. In 8 van de 9 gemelde blootstellingen in 2024, ging het om adolescenten (13-17 jaar) die een THC vape hadden gebruikt. Veelvoorkomende symptomen waren misselijkheid, braken en slaperigheid. In Nederland zijn er inmiddels ook synthetische cannabinoïden (SCRA’s) aangetroffen in vapes die verkocht werden als vapes met THC. Deze SCRA’s zijn toxischer dan THC en kunnen onder meer hartproblemen en psychose veroorzaken [Pucci et al., 2025]. Gezien de populariteit van vapen, houdt het NVIC deze meldingen nauwlettend in de gaten.

Ketamine is van oorsprong een anestheticum in de humane en veterinaire geneeskunde. Vanwege de hallucinogene en dissociatieve eigenschappen, wordt het tevens gebruikt als recreatieve drug. De laatste jaren is het gebruik van ketamine als recreatieve drug door de algemene bevolking gestegen. Naar schatting heeft één op de dertig Nederlandse volwassenen (3,3%) ooit eens ketamine gebruikt [Nationale Drugs Monitor, 2023]. Dat ook het aantal gezondheidsincidenten met ketamine is gestegen, blijkt uit de toename van het aantal vergiftigingen gemeld aan het NVIC. Bij patiënten die alleen ketamine hadden gebruikt (mono-intoxicaties, 35%), werden vaak maag-darmklachten (waaronder buikpijn), bewustzijnsdaling, opwinding/onrust, spierklachten (o.a. tremoren en uitval van de spieren), verwardheid en een versnelde hartslag (tachycardie) gerapporteerd. Op basis van de symptomen tijdens de eerste melding bij het NVIC, werd 42% van deze mono-intoxicaties ingeschat als matig tot ernstig. Hierbij was observatie en/of behandeling in het ziekenhuis vaak noodzakelijk.

Naast verslaving, kan langdurig gebruik van ketamine leiden tot plasklachten en permanente beschadiging van de blaas (“ketamine bladder syndrome”) [Anderson et al., 2022]. Vanaf 2018 werd het NVIC geraadpleegd over tenminste 12 patiënten met mogelijke blaasproblemen bij ketamine gebruik. Waarschijnlijk is het daadwerkelijke aantal patiënten veel hoger. Dit blijkt ook uit cijfers van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in 's-Hertogenbosch. Dit ziekenhuis is gestart met een speciale urologische polikliniek, gericht op de behandeling van ketaminegebruikers met blaasproblemen. Het NVIC werkt samen met het Jeroen Bosch Ziekenhuis om professionele hulpverleners bewust te maken van de complicaties van (langdurig) ketamine misbruik.

Per 1 januari 2023 staat lachgas op lijst II van de Opiumwet en is de verkoop voor recreatief gebruik verboden. Vermoedelijk is dit verbod de oorzaak van de afname van het aantal vergiftigingen door lachgas dat in 2023 bij het NVIC werd gemeld [Hondebrink et al., 2025]. Waarom het aantal in 2024 weer gestegen is, is onduidelijk. Net als voorgaande jaren, was er in 2024 bij een groot deel van de telefonisch gemelde blootstellingen sprake van problematisch lachgasgebruik. Dit omvat regelmatig gebruik van lachgas en/of het gebruik van grote hoeveelheden (50 ballonnen of meer tijdens één sessie) [Van Riel et al., 2022]. Uit onderzoek is gebleken dat veel patiënten met problematisch lachgasgebruik verslavingskenmerken vertonen [Back et al., 2023]. Daarnaast had ongeveer 25% van de patiënten waarover het NVIC in 2024 werd geraadpleegd last van lachgas-gerelateerde neurologische klachten [Hondebrink et al., 2025]. Bij overmatig gebruik van lachgas kunnen neurologische klachten ontstaan door een tekort aan functioneel vitamine B12 [Marsden et al., 2022].

Per juli 2025 zal een wijziging van de Opiumwet plaatsvinden, waardoor niet alleen individuele stoffen op lijst 1 en 2 van de Opiumwet geplaatst kunnen worden maar ook hele stofgroepen (lijst 1A). Op dit moment worden NPS stof voor stof beoordeeld en zo nodig verboden. In de praktijk zorgt dit ervoor dat producenten van NPS als reactie hierop een qua chemische structuur vergelijkbare stof op de markt brengen, die nog wel legaal is. Door de wetswijziging wordt dit veel moeilijker en wil de overheid een einde maken aan de verkoop van populaire NPS die een mogelijk risico vormen voor de volksgezondheid. In eerste instantie zullen NPS uit de stofgroepen synthetische cathinonen, synthetische fenethylaminen, synthetische cannabinoïden en nieuwe synthetische opioïden (fentanyl-achtige verbindingen) verboden worden. Er zijn diverse andere stofgroepen waarvoor plaatsing op lijst 1A overwogen wordt. Mogelijk leidt dit verbod tot een afname van het aantal gezondheidsincidenten met deze stoffen. Dit zou een wenselijke ontwikkeling zijn, vooral omdat het NVIC steeds vaker wordt geraadpleegd over NPS blootstellingen bij adolescenten (13-17 jaar) [Thoonen et al., 2025].

De groep van designer en niet-geregistreerde benzodiazepinen bestaat uit twee groepen: de echte ”designer” benzodiazepinen (bv. bromazolam, flubromazepam en flunitrazolam), die ontwikkeld zijn als legaal alternatief voor de als geneesmiddel geregistreerde benzodiazepinen, en de benzodiazepinen die in Nederland niet geregistreerd zijn als geneesmiddel, maar in sommige andere landen wel (bv. etizolam). De meeste telefonisch gemelde blootstellingen in 2024 betroffen bromazolam en pyrazolam. Deze stoffen zijn vooralsnog legaal te verhandelen en te verkrijgen. Een acute vergiftiging met designer- of niet-geregistreerde benzodiazepinen leidt tot depressie van het centraal zenuwstelsel, met bewustzijnsdaling, ademhalingsdepressie en een vertraagde hartslag. Bij de meeste patiënten is de ernst hiervan dusdanig, dat observatie en/of behandeling in het ziekenhuis noodzakelijk zijn [Essink et al., 2022]. Naast misbruik van designer en niet-geregistreerde benzodiazepinen zijn er ook aanwijzingen voor misbruik van therapeutische benzodiazepinen. Uit onderzoek van het NVIC blijkt, dat er bij ongeveer 10% van de blootstellingen aan therapeutische benzodiazepinen geen doktersvoorschrift aanwezig was [van den Hengel-Koot et al., 2025].

Nitazenen zijn extreem potente synthetische opioïden; sommige stoffen zijn honderd keer sterker dan heroïne. Hierdoor kunnen bij blootstelling aan een zeer lage dosis ernstige gezondheidseffecten ontstaan, soms met de dood tot gevolg [EUDA, 2024]. In Europa zijn nitazenen aangetroffen in illegaal verkregen medicijnen, zoals oxycodon en benzodiazepinen, maar ook in designer benzodiazepinen (bv. bromazolam) en heroïne. Patiënten kunnen zo onbewust worden blootgesteld aan nitazenen, wat de kans op ernstige vergiftigingen vergroot. Naast deze verontreinigingen, zijn er ook gebruikers die specifiek nitazenen aankopen. 

Bij vergiftiging met nitazenen ontstaat een depressie van het centrale zenuwstelsel, met bewustzijnsdaling, ademhalingsdepressie en een vertraagde hartslag. Omdat sommige gebruikers niet op de hoogte zijn van de aanwezigheid van nitazenen en snel het bewustzijn verliezen, kan het voor hulpverleners moeilijk zijn om de juiste diagnose te stellen. Om zuurstoftekort tegen te gaan, kan ambulancepersoneel het antidotum naloxon toedienen, waarna de patiënt in het ziekenhuis verder behandeld wordt. Soms is een hoge dosis (tot 10 mg!) noodzakelijk [NVIC, 2025a]. In maart 2025 heeft het Trimbos Instituut een Red Alert afgegeven, om gebruikers te waarschuwen voor namaak-oxycodonpillen met het nitazeen isotonitazepyne. Deze pillen waren aangetroffen bij iemand die overleden was [Trimbos Instituut, 2025b].