NVIC 65 jaar: van kaartenbak tot kenniscentrum voor acute toxicologie

65 jaar Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum: van kaartenbak tot digitaal expertisecentrum

In 2025 bestaat het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) 65 jaar. Wat begon met een kaartenbak is uitgegroeid tot een 24/7 expertisecentrum dat jaarlijks tienduizenden keren zorgprofessionals ondersteunt bij de behandeling van vergiftigingen. Op 13 november 2025 viert het NVIC dit jubileum met het symposium “65 jaar goede tijden, giftige tijden”.

Van kaartenbak naar expertisecentrum

De precieze oprichtingsdatum is niet exact vastgelegd, maar de wortels van het NVIC liggen in de jaren vijftig en zestig. Het aantal vergiftigingen nam snel toe door de komst van nieuwe geneesmiddelen, bestrijdingsmiddelen en huishoudproducten. Vooral jonge kinderen waren kwetsbaar. Nederlandse apothekers en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid (RIV, nu RIVM) ontwikkelden daarom een kaartenbak met stofinformatie en behandeladviezen, geïnspireerd door Amerikaanse voorbeelden. Onder leiding van farmacoloog prof. Lammers en later intensivist prof. Van Heijst groeide dit uit tot een landelijk informatiepunt. Sinds 1962 heeft het NVIC een plek binnen het Academisch Ziekenhuis Utrecht (AZU), het huidige Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMC Utrecht).

Een uniek Nederlands model

Nederland koos ervoor het centrum alleen toegankelijk te maken voor zorgprofessionals, aangezien particulieren in Nederland altijd een huisarts kunnen bereiken als eerste aanspreekpunt. De eerste triage van patiënten wordt vooral gedaan door huisartsen, ambulancepersoneel, en SEH-artsen, en bij toxicologische problemen kunnen zij gericht advies vragen aan het NVIC. Dit zorgt voor efficiënte consulten zonder concessies te doen aan de snelheid en de kwaliteit van zorg. Dat model geldt nog steeds. In 2024 voerde het NVIC ruim 44.000 telefonische consulten en werden 235.000 online raadplegingen via www.vergiftigingen.info geregistreerd.

Onderzoek en innovatie

Naast acute adviesverlening is wetenschappelijk onderzoek altijd een pijler geweest. Onder leiding van achtereenvolgens prof. Van Heijst, prof. Sangster en prof. Meulenbelt groeide het NVIC uit tot een internationaal erkende onderzoeksgroep. Vanaf de jaren tachtig werden humane studies uitgevoerd naar de ongewenste effecten van voedsel, consumentenproducten en psychoactieve stoffen, waarmee de kloof tussen dierexperimenteel onderzoek en klinische praktijk werd verkleind.

In de afgelopen jaren ligt de nadruk op trendmonitoring en vroege signalering van nieuwe toxicologische risico’s, zoals nieuwe psychoactieve stoffen (NPS), lachgas, nicotinezakjes, vapes en andere potentieel toxische producten. Daarnaast worden toenames in vergiftigingen gezien binnen specifieke groepen, zoals arbeiders en adolescenten. Met het geautomatiseerde Early Warning System worden dagelijks bovengemiddelde toenames in meldingen gedetecteerd. Ook werkt het NVIC internationaal samen, onder meer om de noodzaak tot opname op de Intensive Care bij intoxicaties te voorspellen.

Van Lekkerkerk tot Tsjernobyl

Vanaf de jaren tachtig kreeg het NVIC ook een rol bij milieuverontreinigingen en grootschalige incidenten. Het centrum leverde expertise bij de chemische verontreiniging in Lekkerkerk, de vuurwerkramp in Enschede en tijdens de kernramp in Tsjernobyl. Tegenwoordig is het NVIC onderdeel van drie landelijke Crisis Expert Teams, die bij incidenten binnen enkele uren advies kunnen geven aan rampenbestrijdingsdiensten en gezondheidsorganisaties, variërend van medische behandeling tot veiligheid van medisch personeel bij decontaminatie, en mogelijkheden tot biomonitoring.

Digitalisering en uitdagingen

De introductie van de NVIC-database, de “Toxicologische Informatie en Kennisbank (TIK)”, in de jaren tachtig en de huidige digitale webapplicatie hebben de informatievoorziening sterk verbeterd. Het systeem berekent bijvoorbeeld op basis van dosis en lichaamsgewicht de verwachte ernst van een intoxicatie en ondersteunt artsen met daarbij passende behandelvoorstellen.

Toch neemt het aantal consulten verder toe en dienen steeds nieuwe stoffen en producten zich aan. Dit vraagt om voortdurend kennisonderhoud en innovatie in trendbewaking, onderzoek en internationale samenwerking. Daarnaast stelt nieuwe wetgeving, zoals de Medical Device Regulation (MDR), hoge eisen aan de digitale hulpmiddelen van het NVIC.

Internationale samenwerking

Als enige centrum in Nederland, kan het NVIC leren van zustercentra in andere landen. Het NVIC speelt al decennialang een actieve rol binnen de European Association of Poisons Centres and Clinical Toxicologists (EAPCCT). Meerdere NVIC directeuren waren voorzitter, en medewerkers bekleden er met enige regelmaat een bestuursfunctie.

Jubileumsymposium
Het 65-jarig bestaan is aanleiding voor een symposium: “Goede tijden, giftige tijden” op donderdag 13 november 2025, met als thema Dreiging! Hier komen de geschiedenis, actuele trends in toxicologie en toekomstige uitdagingen aan bod. Meer informatie is te vinden op: Symposium NVIC 65 jaar goede tijden, giftige tijden - Webshop UMC Utrecht. Het symposium richt zich op zorgverleners en andere betrokkenen binnen de medische toxicologie, maar is inmiddels volgeboekt. U kunt zich nog wel op de wachtlijst laten plaatsen door een mailtje te sturen aan nvicevents@umcutrecht.nl.

Missie

Met een stevige wetenschappelijke basis en een centrale rol in de Nederlandse gezondheidszorg blijft de missie onverminderd actueel: het beschermen van de volksgezondheid voor gevaarlijke blootstellingen, door giftige problemen snel te signaleren en te beperken, en waar nodig te adviseren over de best mogelijke medische behandeling.