Kwik: het (zilverkleurige) toxisch rollende bolletje
Kwik: het (zilverkleurige) toxisch rollende bolletje
Bij kamertemperatuur is kwik een zilverkleurige vloeistof. Oudere thermometers, barometers en bloeddrukmeters kunnen veel (metallisch) kwik bevatten. Als kwik hieruit vrijkomt, zal het zich door de hoge oppervlaktespanning van kwik als bolletjes verspreiden. Als bijvoorbeeld een barometer kapot valt, rollen de kwikbolletjes makkelijk een heel eind weg, verdwijnen in kleine kieren tussen planken en hechten zich makkelijk aan textiel (denk aan gordijnen, vloerbedekking en viltjes onder stoelen). Bij kamertemperatuur verdampt kwik langzaam, waardoor gedurende een lange tijd een verhoogde concentratie in de omgevingslucht kan ontstaan en er risico is op langdurige blootstelling als vrijgekomen kwik niet volledig wordt opgeruimd. Dit kan gezondheidseffecten veroorzaken (zie onder). Het is daarom verstandig om kwikhoudende toestellen naar het chemisch afval te brengen. Indien kwik vrijgekomen is, is het belangrijk om het op de juiste manier op te ruimen om gezondheidseffecten te voorkomen.
Buiten metallisch kwik kan kwik ook in zoutvorm (‘anorganisch kwik’) of gebonden aan organische verbindingen (‘organisch kwik’) voorkomen. Dit soort verbindingen verdampen veel minder makkelijk dan metallisch kwik. Organisch kwik kan bijvoorbeeld in het lichaam komen via het eten van vis.
Blootstelling
De belangrijkste blootstellingsroute van metallisch kwik verloopt doorgaans via inhalatie, waarbij ruim 70% door de longen wordt geabsorbeerd. Oraal ingenomen metallisch kwik wordt vrijwel niet geabsorbeerd als de maag- en darmwand intact zijn. Ook absorptie via de intacte huid is traag en laag vergeleken met absorptie via de longen.
Doordat kwikdamp zwaarder is dan lucht is de concentratie, laag boven de grond, hoger (leefniveau van kleine kinderen). Hierdoor hebben kinderen meestal een hogere blootstelling en lopen hierdoor meer risico op gezondheidseffecten dan volwassenen.
Gezondheidseffecten
Kwik wordt na opname geoxideerd en kan vervolgens binden aan verschillende eiwitten. Dit resulteert onder andere in een verminderde functie van enzymen en eiwitten, dat weer kan resulteren in een verminderde functie van organen. Tevens kan kwik zich ophopen in de nieren en hersenen.
Acute gezondheidseffecten ontstaan bij blootstelling aan hoge concentraties kwikdamp (bijvoorbeeld bij het verwarmen van kwik).
Bij blootstelling aan hoge concentraties kwikdamp staan longklachten op de voorgrond, met daarbij een griepachtig beeld. Dit wordt ook wel omschreven als metaaldampkoorts. De symptomen verdwijnen in veel gevallen binnen een week (met name bij volwassenen), maar het beeld kan ook verergeren. Er kan een ‘acute respiratory distress syndrome (ARDS)’ optreden. Dit is een ernstige longaandoening en kan leiden tot ademhalingsfalen.
Chronische gezondheidseffecten treden op na langdurige blootstelling aan kwikdamp. Het centrale zenuwstelsel is hierbij het kritieke orgaan. ‘Mad as a hatter’ verwijst naar het (neuropsychiatrisch) ziektebeeld dat ontstond bij hoedenmakers eind 19e eeuw, die veel aan kwik werden blootgesteld bij het vervaardigen van vilt. Daarnaast kunnen neuromusculaire (zoals tremoren) en gastro-intestinale klachten ontstaan. Ook de nieren kunnen beschadigd raken met nierfunctiestoornissen tot gevolg.
Vooral kinderen, ongeborenen en mensen met een verminderde nierfunctie zijn extra kwetsbaar. Bij kinderen kan ook de zogenaamde ‘pink disease’ (of ‘acrodynie’) optreden. Kenmerken daarvan zijn onder andere pijnlijke rozerode handen en voeten, beenkrampen en koorts.
Maatregelen
Het is raadzaam om na het vrijkomen van kwik goed te ventileren en altijd contact op te nemen met de GGD, afdeling medische milieukunde/milieu en gezondheid. De GGD kan informatie geven over gezondheidseffecten en adviseren over het op de juiste manier opruimen van vrijgekomen kwik en nazorg.
Het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) kan advies geven over diagnostiek, zoals het bepalen van de kwikconcentratie in het bloed of in de urine. Daarnaast kan het NVIC adviseren over het toepassen van chelatietherapie bij een ernstige kwikvergiftiging. Bij chelatietherapie wordt de patiënt behandeld met een geneesmiddel (chelator) dat het kwik bindt.
Kwik opruimen vereist veel zorgvuldigheid en kan bij onjuist handelen (zoals het gebruik van een stofzuiger) de blootstelling juist vergroten en hierdoor risico geven op het ontstaan van chronische gezondheidseffecten. Voor diverse situaties heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) specifieke opruiminstructies opgesteld. In bepaalde situaties kan het nodig zijn dat een gespecialiseerd bedrijf het kwik komt opruimen (bijvoorbeeld na het vrijkomen van een grote hoeveelheid metallisch kwik uit een barometer).
Meer lezen