Met de herfst en winter in aantocht zullen weer diverse seizoensgebonden gerechten en lekkernijen geserveerd worden, zoals hete bliksem, stoofpeertjes, speculaas, hutspot en runderstoof. Naast kenmerkende groenten als aardappel, wortel, pompoen en ui, zijn er ook kruiden die veel worden gebruikt in de herfst- en winterkeuken. Bijvoorbeeld nootmuskaat, kaneel, steranijs, kruidnagel en gember. In de regel vormt beperkt gebruik van deze kruiden bij de bereiding van voedsel geen probleem voor de gezondheid; echter zijn er kruiden die bij afwijkend gebruik, of hoge doseringen, niet geheel zonder risico zijn…

Nootmuskaat en foelie

Nootmuskaat is de (fijngemalen) pit van de vrucht van de tropische muskaatboom (Myristica fragrans) en wordt al sinds de 16^e eeuw gebruikt in Europese keukens. Nootmuskaat bevat een aantal verbindingen (bijv. de etherische oliën myristicine, (iso)eugenol, elemicine, α-en β-pineen, limoneen en terpinen) die effecten kunnen hebben op de gezondheid.  Bij normaal gebruik -denk hierbij aan nootmuskaat over de bloemkool- is de hoeveelheid nootmuskaat te laag om voor klinische effecten te zorgen. Bij hoge doses, bijvoorbeeld als per ongeluk de dop van het strooipotje valt en het gerecht toch wordt opgegeten, of bij moedwillige inname, is nootmuskaat niet meer zo onschuldig. Patiënten kunnen serieuze effecten ervaren zoals misselijkheid, braken, buikpijn, hoofdpijn, pijn op de borst, versnelde hartslag, onrust, opwinding, angst, veranderde tijd- en ruimtewaarneming, hallucinaties en ernstige daling van bloeddruk, lichaamstemperatuur en bewustzijn. Vanwege de psychotrope werking wordt nootmuskaat soms misbruikt als drug, met alle risico’s van dien. Hoewel er in 1908 één summiere casus is beschreven van een 8-jarig jongetje dat zou zijn overleden na het eten van twee nootmuskaat-noten, is in de moderne medische literatuur overlijden door nootmuskaat niet beschreven.

Foelie is de gedroogde zaadmantel van de muskaatnoot en bevat dezelfde verbindingen als de nootmuskaatnoot. De klinische symptomen na een overdosering met foelie zijn vergelijkbaar met die van nootmuskaat. De toxische verbindingen in nootmuskaat zijn vluchtig, waardoor de toxiciteit van vooral gemalen nootmuskaat afneemt bij lang bewaren.

De behandeling van symptomatisch patiënten ten gevolge van inname van nootmuskaat berust vooral op het bestrijden van de symptomen; er zijn geen speficieke therapieën beschikbaar voor de behandeling van een nootmuskaatvergiftiging. Eventueel kan kort na inname geactiveerde kool gegeven worden om absorptie te verminderen.

Kaneel

Kaneel wordt gemaakt van de binnenbast van de scheuten van de kaneelboom (met name  Cinnamomum zeylanicum, ceylon kaneel ofwel echte kaneel, en Cinnamomum cassia, cassia kaneel). Bij normaal gebruik van kaneel in voedsel wordt kaneel als veilig beschouwd. Het gebruik van grotere hoeveelheden kaneel gedurende langere perioden wordt geassocieerd met gastrointestinale problemen en/of allergische reacties. Cassia kaneel bevat bovendien coumarine, een stof die schadelijk is voor de lever. Veelvuldig gebruik van dit type kaneel zou leverschade kunnen geven bij mensen die hier gevoelig voor zijn.

Enkele jaren geleden was de zogenaamde “cinnamon challenge” populair onder jongeren. De uitdaging bestond uit het in één keer doorslikken van een lepel kaneelpoeder, zonder hierbij water te drinken. Deze op het oog onschuldige challenge bleek echter niet zonder risico’s te zijn. De grote hoeveelheid droog kaneelpoeder in de mond kan niet makkelijk weggeslikt worden, waardoor het poeder in de longen terecht komt bij inademen of verslikken. Dit resulteerde soms in ernstige longklachten (longontstekingsbeeld). Gelukkig lijkt de rage achter de rug te zijn; de laatste melding over een “cinnamon challenge” bij het NVIC dateert alweer uit 2020.

Steranijs

Steranijs die gebruikt wordt voor menselijke consumptie is de gedroogde vrucht van de Illicium verum, een boom uit Zuid-Oost Azië. De kenmerkende smaak van steranijs wordt veroorzaakt door de stof anethol. Andere verbindingen in steranijs zijn veranisatine A, B en C. Anethol en de veranisatinevarianten kunnen mogelijk bij hoge doses neurologische effecten geven, bij normaal gebruik wordt steranijs als veilig beschouwd. Er is een andere soort steranijs, namelijk Japanse steranijs (Illicium anisatum), die uiterlijk erg lijkt op Illicium verum, maar toxisch is. Illicium anisatum bevat anisatines, een groep verbindingen die de GABA_A receptor kunnen remmen. Inname van dit type steranijs kan tot neurologische effecten leiden, zoals ongecontroleerde spierbewegingen en zelfs convulsies. Ook hier geldt weer dat de behandeling van geïntoxiceerde patiënten symptomatisch is.

Aanvullende literatuur over vergiftigingen met nootmustkaat, kaneel of steranijs:

- Neth J Med. 2015 Jan;73(1):46-8: Een case report over een mevrouw met een nootmuskaatvergiftiging nadat ze was uitgeschoten met de nootmuskaat over haar asperges.

- Pediatrics. 2013 May;131(5):833-5: Een overzicht van de gevaren van de “Cinnamon challenge”.

-Ned Tijdschr Geneeskd 2002 27 april;146(17): Een artikel over de accidentele verwisseling van Chinese steranijs voor Japanse steranijs, met ernstige gezondheidseffecten bij 63 mensen tot gevolg.