Het nieuwe coronavirus, dat de ziekte COVID-19 kan veroorzaken, dook eind 2019 voor het eerst op in China, en heeft zich inmiddels over de hele wereld verspreid. In Nederland is het leven sterk veranderd door de maatregelen die zijn ingesteld om verspreiding van het virus tegen te gaan: veel mensen blijven thuis, houden afstand van elkaar en wassen vaker de handen. De gevolgen van deze maatregelen zijn ook merkbaar bij het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC).

Handdesinfectiemiddelen

Al in februari ontstond een ware run op desinfectiemiddelen voor de handen, zoals handgels en handalcohol. Met deze middelen kunnen de handen gedesinfecteerd worden zonder het gebruik van water. Het aantal telefonische vragen aan het NVIC over handdesinfectiemiddelen is sindsdien sterk toegenomen. In de afgelopen vijf jaar werden er in maart en april gemiddeld 16 blootstellingen van mensen aan handdesinfectiemiddelen gemeld; in maart en april 2020 waren dat er maar liefst 76. In sommige gevallen kwam het product per ongeluk in de ogen terecht, of namen volwassenen het bewust in ter vervanging van alcoholische drank. De meeste blootstellingen ontstonden echter doordat jonge kinderen (van 0 tot en met 4 jaar) het middel te pakken kregen en één of meer slokjes innamen.

Handdesinfectiemiddelen bevatten meestal ethanol (alcohol) en/of isopropylalcohol. De concentraties van deze stoffen verschillen per product en kunnen oplopen tot meer dan 80%. Wanneer kleine kinderen hiervan enkele slokken innemen, kan dit leiden tot een serieuze ethanol- of isopropylalcoholvergiftiging.

Bij een ethanolvergiftiging kunnen onder andere ontremming, verwardheid, misselijkheid en braken, spraakstoornissen, bewegingsstoornissen, hoofdpijn en sufheid optreden. Met name bij kinderen kan ook hypoglykemie (een lage bloedsuikerspiegel) ontstaan. In ernstige gevallen kunnen coma, onderdrukking van de ademhaling, hartritmestoornissen en verzuring van het bloed (metabole acidose) voorkomen.

De toxische effecten van isopropylalcohol lijken op die van ethanol, maar kunnen langer aanhouden. Bij een isopropylalcoholvergiftiging kan bovendien ketose ontstaan: een verhoogde concentratie ketonen in het bloed, doordat isopropylalcohol in het lichaam deels wordt omgezet in aceton. Dit kan zich uiten in een fruitig of zoet ruikende adem, door de aanwezigheid van ketonen in de uitademingslucht.

Multivitaminen- en mineralenpreparaten

Andere producten waarover het NVIC momenteel meer vragen ontvangt dan gebruikelijk, zijn de multivitaminen- en mineralenpreparaten. Mogelijk zijn meer mensen deze preparaten gaan gebruiken, in de hoop zo hun afweer tegen het coronavirus te verbeteren. Soms worden echter te hoge doses ingenomen, of wordt er door kleine kinderen gesnoept van de soms kleurige tabletten en capsules. In voorgaande jaren werden er in maart en april bij het NVIC gemiddeld 87 blootstellingen aan multivitaminen- en mineralenpreparaten gemeld; in maart en april 2020 waren dit er 146. Hiervan ging 81% over jonge kinderen tot en met 4 jaar oud.

Na eenmalige overdosering van multivitaminen- en mineralenpreparaten ontstaan zelden ernstige symptomen; pas bij inname van grote hoeveelheden wordt toxiciteit verwacht. Daarbij vormen vitamine A, vitamine D en ijzer 2⁺ (als deze in het betreffende preparaat aanwezig zijn) het grootste risico. Deze stoffen kunnen in grote hoeveelheden ernstige symptomen veroorzaken. In de meeste gevallen blijven de klachten echter beperkt tot maagdarmklachten, zoals een vreemde smaak in de mond, misselijkheid, braken en diarree.  

Bouw- en constructiematerialen

De maatregelen rondom het coronavirus hebben ertoe geleid dat mensen meer tijd thuis doorbrengen. Daardoor wordt er meer dan gebruikelijk geklust: al in de eerste dagen van de "intelligente lockdown" stonden er lange rijen voor de bouwmarkten. Dit is ook terug te zien in de vragen aan het NVIC. De afgelopen jaren werd het NVIC in maart en april geraadpleegd over gemiddeld 17 blootstellingen van mensen aan bouw- en constructiematerialen. Dit aantal is bijna verdubbeld tot 30 blootstellingen in maart en april 2020. De meeste meldingen gingen over volwassenen. Zij kwamen in aanraking met allerlei verschillende materialen, zoals voegmiddelen, cement, purschuim, glaswol en vulmiddelen. Over cement ontving het NVIC de meeste vragen (7 van de 30).

Wanneer iemand in aanraking komt met droog, uitgehard cement, veroorzaakt dat doorgaans geen problemen. Huid- of oogcontact met nat cement, dat (nog) niet is uitgehard, kan echter wel voor problemen zorgen: door de aanwezigheid van loog (calciumhydroxide) in niet-uitgehard cement kunnen chemische brandwonden ontstaan. Inname van niet-uitgehard cement via de mond (bv. door kleine kinderen) kan beschadiging van de slijmvliezen in mond, keel, slokdarm en maag veroorzaken.

Ten slotte

Om vergiftigingen te voorkomen, is het belangrijk middelen buiten het bereik van kinderen te houden. Dit geldt niet alleen voor geneesmiddelen, maar ook voor ontsmettingsmiddelen, voedingssupplementen, doe-het-zelf-producten en alle andere producten die mogelijk gevaarlijke stoffen bevatten. Bovendien moeten volwassenen voorzichtig zijn bij het gebruik van dergelijke producten, bv. tijdens het schoonmaken of klussen. Wanneer iemand onverhoopt toch wordt blootgesteld aan een mogelijk toxisch product, kan contact worden opgenomen met de huisarts. (Huis)artsen kunnen contact opnemen met het NVIC voor advies over de effecten en behandeling van acute intoxicaties via 088 755 8000, of zelf de toxicologische informatie van het NVIC raadplegen via www.vergiftigingen.info.