Koolmonoxide ontstaat door onvolledige verbranding van stoffen die koolstofverbindingen bevatten, zoals olie, (aard)gas en hout. In huis, caravan of boot kan koolmonoxide vrijkomen wanneer een gastoestel (CV-ketel, geiser, gaskachel), houtkachel of open haard slecht functioneert of bij onvoldoende werking/lekkage van het rookkanaal. Het risico op ophoping van koolmonoxide is groter in kleine ruimtes met beperkte ventilatie, bijvoorbeeld in het geval van dichte ventilatieroosters. Omdat het gas kleur- en geurloos is en het de luchtwegen niet prikkelt, kan het zich ongemerkt in een ruimte ophopen. Een relatief nieuw risico is de uitstoot van koolmonoxide uit houtpellets die voor pelletkachels gebruikt worden; in onvoldoende geventileerd opslagruimtes voor deze houtpellets kunnen door auto-oxidatie hoge koolmonoxide concentraties ontstaan. Ook krijgt het NVIC met enige regelmaat meldingen van mensen die een koolmonoxidevergiftiging hebben opgelopen na veelvuldig gebruik van een waterpijp. Bij het roken van een waterpijp is de inhalatieblootstelling aan koolmonoxide doorgaans hoger dan bij het roken van sigaretten. Het roken van e-sigaretten en shisha-pennen zal niet tot een relevante koolmonoxideblootstelling leiden, omdat er nauwelijks koolmonoxide bij vrij komt.

Om een koolmonoxidevergiftiging te voorkomen is het belangrijk de volgende maatregelen te treffen:

• Zorg voor goede ventilatie
• Laat de schoorsteen regelmatig (b.v. jaarlijks) schoonvegen
• Laat uw geiser, gaskachel en CV-ketel regelmatig (b.v. jaarlijks) controleren door een deskundig installateur
• Hang een koolmonoxidemelder op in de buurt van het toestel, deze zijn te koop bij doe-het-zelf zaken
• Breng bij mogelijke blootstelling het slachtoffer in de frisse lucht, dien zuurstof toe en waarschuw een arts.

Vooral in de herfst- en wintermaanden wordt het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum gebeld over een (mogelijke) blootstelling aan koolmonoxide. In 2020 gaf het NVIC voor 81 personen informatie over symptomen en behandeling van koolmonoxide vergiftiging.

Wat gebeurt er in het lichaam bij koolmonoxide vergiftiging?

Koolmonoxide is giftig omdat het in het bloed bindt aan de zuurstofbindingsplaatsen van hemoglobine (Hb), waardoor carboxyhemoglobinemie (HbCO) ontstaat. Koolmonoxide heeft een vele malen hogere affiniteit voor hemoglobine dan zuurstof. Het gevolg is dat zuurstof in veel mindere mate naar de weefsels wordt vervoerd. Het beetje zuurstof dat nog wel vervoerd kan worden, is bovendien sterker gebonden aan Hb, waardoor het moeilijker afgegeven kan worden aan de weefsels. Hierdoor ontstaat zuurstof tekort in alle organen.

Onder normale omstandigheden zijn de HbCO concentraties in het bloed laag, niet meer dan ongeveer 2-3%. Bij rokers kunnen de HbCO concentraties oplopen tot circa 5-9% en bij kettingrokers zelfs nog iets hoger. Bij concentraties hoger dan circa 10% HbCO kunnen hoofdpijn, kortademigheid bij zware inspanning en oorsuizen optreden. Bij 30% HbCO zijn er meestal meer klachten zoals misselijkheid, braken, duizeligheid, verwardheid, afname in beoordelingsvermogen, kortademigheid en ischemische hartklachten. Nog hogere waarden kunnen leiden tot coma en convulsies. Een concentratie hoger dan 60% HbCO is levensbedreigend.

Mensen met hart- of longaandoeningen zijn gevoeliger voor de effecten van koolmonoxide, evenals ongeboren en pasgeboren kinderen. Bij langdurige blootstelling aan lage concentraties koolmonoxide, doen de symptomen vaak niet direct denken aan een koolmonoxidevergiftiging, zeker niet bij mensen die al een andere aandoening hebben. Hierdoor duurt het vaak lang voordat duidelijk wordt dat het om een chronische koolmonoxidevergiftiging gaat. Meerdere huisgenoten met vergelijkbare klachten en mensen die vooral thuis klachten hebben, die verminderen als ze uit het huis zijn, kunnen wijzen op verhoogde koolmonoxideniveaus in de woning. GGD en brandweer kunnen metingen verrichten.

Therapie

Bij inhalatie van buitenlucht (21% zuurstof) bedraagt de halfwaardetijd van HbCO in het bloed 3 tot 6 uur. Toediening van 100% zuurstof verkort de halfwaardetijd van HbCO tot 0,5-2 uur. Het toedienen van 100% zuurstof dient bij klachten zo snel mogelijk plaats te vinden. Bij opname in het ziekenhuis wordt voorgesteld om elke twee tot vier uur het HbCO-gehalte van de patiënt te bepalen totdat de patiënt asymptomatisch is en/of de HbCO waarden in de normale range vallen. Het is belangrijk dat hartschade door zuurstofgebrek wordt uitgesloten. Eventuele hersenschade door zuurstofgebrek kan in een latere fase beoordeeld worden door aanvullend onderzoek zoals b.v. CT en MRI.

Voor verdere informatie (onder meer de voor- en nadelen van hyperbare zuurstoftherapie bij koolmonoxide-intoxicatie) zie www.vergiftigingen.info, daarnaast is het NVIC dag en nacht bereikbaar voor professionele hulpverleners via 088 755 8000.