Geneesmiddelen
Geneesmiddelen
In 2023 werd het NVIC telefonisch geraadpleegd over 20.136 blootstellingen van mensen aan geneesmiddelen, waarvan 308 blootstellingen aan veterinaire geneesmiddelen (2%). Het totale aantal blootstellingen aan geneesmiddelen was lager dan het jaar ervoor (-5%). Daarnaast werden via de website www.vergiftigingen.info in totaal 69.086 risicoanalyses uitgevoerd voor blootstellingen van mensen aan geneesmiddelen, waarvan 199 blootstellingen aan veterinaire geneesmiddelen (0,2%).
Overzicht uitklapper, klik om te openen
Top 10 - Telefoon
| 2023 | 2022 | 2021 | ||
|---|---|---|---|---|
| 1 | Paracetamol | 2.648 | 2.928 | 2.703 |
| 2 | Ibuprofen | 1.079 | 1.075 | 1.088 |
| 3 | Lorazepam | 966 | 955 | 968 |
| 4 | Quetiapine | 955 | 1.022 | 1.081 |
| 5 | Oxazepam | 806 | 869 | 925 |
| 6 | Methylfenidaat | 454 | 451 | 449 |
| 7 | Diazepam | 447 | 436 | 436 |
| 8 | Temazepam | 446 | 555 | 527 |
| 9 | Olanzapine | 317 | 324 | 285 |
| 10 | Oxycodon | 315 | 301 | 303 |
Top 10 - Website
| 2023 | ||
|---|---|---|
| 1 | Paracetamol | 7.848 |
| 2 | Quetiapine | 4.229 |
| 3 | Lorazepam | 3.443 |
| 4 | Ibuprofen | 3.242 |
| 5 | Oxazepam | 2.773 |
| 6 | Methylfenidaat | 1.897 |
| 7 | Diazepam | 1.689 |
| 8 | Olanzapine | 1.555 |
| 9 | Temazepam | 1.506 |
| 10 | Citalopram | 1.411 |
Benzodiazepinen uitklapper, klik om te openen
- Een groot deel van de gerapporteerde blootstellingen aan geneesmiddelen betroffen therapeutisch geregistreerde benzodiazepinen. In 2023 ging het om 3.078 blootstellingen (15%) via de 24-uurs-informatietelefoon. Daarnaast werden via de website www.vergiftigingen.info in totaal 11.103 risicoanalyses (16%) uitgevoerd voor blootstellingen van mensen aan benzodiazepinen.
- Blootstellingen aan lorazepam, oxazepam, diazepam en temazepam kwamen het vaakst voor. Dit zijn de benzodiazepinen die in Nederland het meest voorgeschreven worden [Zorginstituut Nederland].
- Het aantal telefonische informatieverzoeken over temazepam en alprazolam is in 2023 afgenomen ten opzichte van voorgaande jaren. Dit heeft mogelijk te maken met geneesmiddelentekorten [KNMP Farmanco]. Alhoewel ook voor diazepam een tekort werd gerapporteerd, was er nauwelijks een verschil met het aantal gemelde blootstellingen in 2021 en 2022.
- Naast informatieverzoeken over therapeutisch geregistreerde benzodiazepinen, ontvangt het NVIC ook steeds vaker meldingen over designer- en niet-geregistreerde benzodiazepinen.
Benzodiazepinen worden grofweg ingedeeld in slaapmiddelen en kalmeringsmiddelen. Alle benzodiazepinen hebben dezelfde werking, echter de snelheid waarmee het effect optreedt en de werkingsduur verschillen per middel [KNMP Kennisbank; Farmacotherapeutisch Kompas]. Karakteristiek voor een overdosering met benzodiazepinen zijn sufheid, slaperigheid, een verminderd reactievermogen, verwardheid en een daling van de bloeddruk (hypotensie). Bij patiënten die benzodiazepinen therapeutisch gebruiken treedt gewenning op, waardoor zij vaak hogere doseringen kunnen verdragen zonder dat toxische effecten ontstaan.
Na inname van een overdosis benzodiazepinen heeft de patiënt vaak een verminderd bewustzijn, maar blijven hartslag, bloeddruk en ademhaling normaal. Wanneer ook andere middelen zijn ingenomen, kan echter een levensbedreigende onderdrukking van de ademhaling ontstaan. Bij 77% van de telefonische informatieverzoeken over benzodiazepinen betrof het een combinatie met één of meer andere middelen.
ADHD medicatie uitklapper, klik om te openen
| Telefoon | |||
|---|---|---|---|
| 2023 | 2022 | 2021 | |
| Methylfenidaat | 454 | 451 | 449 |
| Lisdexamfetamine | 73 | 40 | 46 |
| Dexamfetamine | 65 | 59 | 71 |
| Guanfacine | 19 | 16 | 11 |
| Atomoxetine | 16 | 13 | 6 |
| Website | |
|---|---|
| 2023 | |
| Methylfenidaat | 1.897 |
| Dexamfetamine | 335 |
| Atomoxetine | 39 |
- In 2023 betroffen de gemelde blootstellingen aan ADHD medicatie het vaakst methylfenidaat (454 blootstellingen via de 24-uursinformatietelefoon en 1.897 risicoanalyses via de website). Daarnaast ontving het NVIC regelmatig informatieverzoeken over lisdexamfetamine (73 blootstellingen via de 24-uursinformatietelefoon) en dexamfetamine (65 blootstellingen via de 24-uursinformatietelefoon en 335 risicoanalyses via de website). Voor lisdexamfetamine en guanfacine is geen toxicologisch informatie beschikbaar via www.vergiftigingen.info.
- In een NVIC onderzoek naar blootstellingen bij adolescenten (13-17 jaar) aan ADHD medicatie, werden methylfenidaat blootstellingen het vaakst gerapporteerd. In dit onderzoek werd voor de periode van 2016-2023 een stijging waargenomen in het aantal meldingen over intentionele ("bewuste") inname van methylfenidaat, vooral bij meisjes.
- Uit een vervolgstudie bleek verder dat 58% van de blootstellingen aan ADHD medicatie bij adolescenten (13-17 jaar) een intentionele ("bewuste") inname betrof, en ruim 30% van de blootstellingen een medicatiefout. In de meeste gevallen ging het om een overdosis met eigen (voorgeschreven) medicatie.
ADHD (attention deficit hyperactivity disorder) kan bij kinderen en adolescenten worden behandeld met psychostimulantia, zoals methylfenidaat of (lis)dexamfetamine. Bij onvoldoende effect of hinderlijke bijwerkingen kunnen atomoxetine of guanfacine worden toegepast [Farmacotherapeutisch Kompas]. Guanfacine is geen psychostimulant, het werkingsmechanisme bij ADHD is nog onbekend [KNMP Kennisbank; Farmacotherapeutisch Kompas].
Na overdosering met psychostimulantia worden vooral een versnelde hartslag (tachycardie), hartkloppingen en misselijkheid beschreven. Uit NVIC onderzoek bij adolescenten bleek dat bij blootstelling aan lisdexamfetamine of guanfacine eerder een advies tot observatie in het ziekenhuis werd gegeven dan bij de andere ADHD medicatie. Deze middelen worden nog niet zo lang toegepast bij ADHD, waardoor overdoseringscasuïstiek beperkt is en het NVIC, uit voorzorg, eerder observatie van de patiënt adviseert.
Medicatie bij schurft uitklapper, klik om te openen
| Telefoon | |||
|---|---|---|---|
| 2023 | 2022 | 2021 | |
| Ivermectine (tabletten) | 20 | 10 | 5 |
| Permetrine | 7 | 4 | 3 |
| Benzylbenzoaat | 3 | 3 | 2 |
| Website | |
|---|---|
| 2023 | |
| Ivermectine (tabletten) | 43 |
| Permetrine | 17 |
- Binnen de groep van medicatie die bij mensen kan worden toegepast bij schurft werd het NVIC in 2023 vooral gebeld over ivermectine tabletten (20 blootstellingen), gevolgd door permetrine (7 blootstellingen) en benzylbenzoaat (3 blootstellingen).
- Via de website www.vergiftigingen.info werden respectievelijk 43 risicoanalyses uitgevoerd voor blootstellingen van mensen aan ivermectine tabletten en 17 risicoanalyses voor blootstellingen van mensen aan permetrine. Voor benzylbenzoaat is geen toxicologische informatie beschikbaar op de website.
- Hoewel het aantal vergiftigingen met deze middelen klein is, neemt dit jaarlijks toe. Dit hangt mogelijk samen met de stijging van het aantal patiënten met schurft [NIVEL]. Overigens worden ivermectine en permetrine ook bij verschillende andere parasitaire infecties toegepast. In geval van een vergiftiging, kunnen deze middelen daarom voor een andere reden zijn gebruikt dan de behandeling van schurft.
Schurft (scabiës) is een besmettelijke ziekte die via huidcontact van mens op mens wordt overgedragen. Het wordt veroorzaakt door de schurftmijt, die kleine gangetjes onder de huid graaft. Dit veroorzaakt hevige jeuk. Om de mijt te doden is behandeling met permetrine, benzylbenzoaat of ivermectine tabletten nodig [RIVM, Farmacotherapeutisch Kompas].
Ivermectine en permetrine verstoren de werking van het centrale zenuwstelsel, wat bij parasieten resulteert in verlammingsverschijnselen en de dood. In de wetenschappelijke literatuur is weinig bekend over ivermectine vergiftigingen bij mensen. Wel wordt gedacht dat jonge kinderen (<1 jaar) mogelijk gevoeliger zijn voor dit middel, omdat de bloed-hersenbarrière nog niet volledig gesloten is. Daardoor kan het middel makkelijker de hersenen bereiken. De toxiciteit van permetrine is voor mensen laag, waardoor blootstelling aan een overdosis schurftmedicatie zelden tot een ernstige vergiftiging zal leiden. Dit geldt ook voor blootstelling aan benzylbenzoaat.
In 2023 werden bij het NVIC geen ernstige symptomen gerapporteerd na blootstelling aan een te hoge dosis ivermectine tabletten, permetrine of benzylbenzoaat.